 Υπάρχει μια εμφανής στροφή στη στρατηγική των πόλεων του εξωτερικού σε ότι έχει να κάνει με τον πολεοδομικό σχεδιασμό και τη δημιουργία μητροπολιτικών χώρων πρασίνου. Η επικράτηση της λογικής των στρατηγικά χωροθετημένων παρεμβάσεων μικρής κλίμακας σε σχέση με τις μεγάλες αναπλάσεις «εκ των άνω», (μητροπολιτικά πάρκα ξένα και πέρα από τις πραγματικές ανάγκες των πολιτών), απαντάει και σε ένα ακόμη πρόβλημα, αυτό της οικονομικής κρίσης και της καθίζησης των εισοδημάτων και του κατασκευαστικού τομέα. Πολλά σχέδια αστικής ανάπλασης μεγάλης κλίμακας, εγκαταλείπονται ή «σέρνονται» λόγω της οικονομικής συρρίκνωσης και της εξοικονόμησης δημόσιων δαπανών.
Η Νέα Υόρκη εμπνέει πρώτη
Η Νέα Υόρκη διαθέτει μεγάλο αριθμό πάρκων τσέπης, παλαιότερα και μοντέρνα. Το πιο γνωστά παραδείγματα είναι το Samuel Paley Park στο Midtown του Manhattan στη Βόρεια πλευρά (53η οδό) ανάμεσα στο Madison και την 5η Λεωφόρο. Αποτελεί ιδιωτικό πάρκο, ανοικτό στο κοινό σχεδιασμένο από τον Robert Lewis Zion των «Zion & Breen» και χρηματοδοτήθηκε από το Ίδρυμα William S. Paley. Παραδόθηκε το 1967, ελαφρώς υπερυψωμένο, με 12 δένδρα Γλεδίτσιας Τριάκανθου (Gleditsia triacanthos), τεχνητό καταρράκτη 6 μέτρων (με ροή 6,800 λίτρων το λεπτό που επισκιάζει ευχάριστα τους θορύβους τις πόλεις), αναρριχώμενα απόκρυψης στους πλευρικούς τοίχους και λιθόστρωτο λιτό δάπεδο. Επίσης αξιόλογο και πολύ δημοφιλές το γνωστό Greenacre Park πάλι στη Νέα Υόρκη γύρω στο 1,5 στρέμμα (του 1975, των «Sasaki Associates Inc.»). Ακολουθούν πολλά πάρκα τσέπης στη Νέα Υόρκη (βλ. O’Brien, Rosmary, 2013) και σε άλλες πολλές Αμερικανικές πόλεις όπως τα πολλά πάρκα τσέπης στην Philadelphia της Pennsylvania (περί τα 60).  | Πάρκο Τσέπης Greenacre (New York) |
 Το Πρόγραμμα 100 Πάρκων Τσέπης στο Λονδίνο
Τον Αύγουστο του 2015, έλαβε τέλος μια πρωτοβουλία του Δήμου του Λονδίνου για τη δημιουργία 100 πάρκων τσέπης στην ευρύτερη περιοχή του Λονδίνου. Το πρόγραμμα των Πάρκων Τσέπης (το οποίο ξεκίνησε το 2013), έδωσε τη δυνατότητα στις γειτονιές, στους απλούς πολίτες και συλλογικότητες να προτείνουν, με τη βοήθεια αρχιτεκτόνων, αρχιτεκτόνων τοπίου και γεωπόνων, σχέδια και δράσεις για την επανάκτηση ξεχασμένων, κενών και εγκαταλελειμμένων οικοπέδων, αστικών κενών προς όφελος της τοπικής κοινωνίας και σύμφωνα με τις ανάγκες της. Η γειτονιά πρότεινε, σχεδίασε και δημιούργησε για τη γειτονιά. Η χρηματοδότηση του όλου εγχειρήματος κόστισε 2 εκατομμύρια λίρες από πόρους του Δήμου αλλά και χορηγίες τοπικών επιχειρήσεων και ιδρυμάτων. Σήμερα , 100 πάρκα τσέπης με διάφορες μορφές και λειτουργίες (πάρκα παθητικής αναψυχής, παιδότοποι, κοινοτικοί κήποι, αστικοί οπωρώνες, λαχανόκηποι, υπαίθριοι χώροι τέχνης, χώροι συνάθροισης) λειτουργούν και προσφέρουν στους κατοίκους των συνοικιών, καταφύγιο από τους ρυθμούς τις πόλης και «όχημα σύνδεσης» με τη φύση.
Καταλληλότητα χώρων για Πάρκα Τσέπης  | | Πάρκο Τσέπης John F. Collins, Philadelphia, ΗΠΑ |
Κατάλληλοι χώροι για «διαμόρφωση» σε πάρκα τσέπης είναι κενές επιφάνειες «οπτικά ανεμπόδιστες», κατά προτίμηση ελεύθερες από τις 2 ή τις 3 πλευρές τους, αλλά και χώροι «εσοχές σε δομημένο τετράγωνο» με άνοιγμα μόνο της μιας πλευράς. Χώροι μνημείων, γλυπτών και άλλων ιστορικών ή προστατευόμενων τοπόσημων στην πόλη που περιβάλλονται από επαρκή ελεύθερη επιφάνεια, πάντοτε αποτελούν κατάλληλο υπόβαθρο για δημιουργία πάρκων τσέπης το κάθε ένα με διαφορετική σχεδιαστική προσέγγιση.
Το πάρκο τσέπης είναι μικρό σε έκταση πάρκο ελεύθερα επισκέψιμο από όλους τους πολίτες. Σε μέγεθος θα μπορούσε να είναι όσο ένα μικρό οικόπεδο («αλάνα» κατά το λαϊκότερο…!!!), κάποιος ακανόνιστος σε σχήμα αστικός ανοικτός χώρος, μέχρι κάτι λιγότερο από το μισό ενός γηπέδου ποδοσφαίρου (κάτω από 2,5 στρέμματα). Οι χώροι αυτοί που στην Ευρώπη αποκαλούνται «πράσινες σταγόνες στην πόλη» (green drops in the city) προσφέρονται για ξεκούραση, συναντήσεις φίλων, γειτόνων και επαγγελματιών από την άμεση αστική περίμετρο (για τα διαλλείματα ωραρίων εργασίας), για κολατσιό, για διάβασμα, ως παιδότοποι και για συνάξεις πολιτών. Οι αποστάσεις με τα πόδια προς τα πάρκα τσέπης προτείνονται να είναι περίπου στα 5 με 10 λεπτά από το σημείο κατοικίας ή της εργασίας.
Ο χαρακτήρας και οι σκοποί που εξυπηρετούν τα πάρκα τσέπης διαφοροποιούνται από την περιφέρεια προς το κέντρο των μεγάλων αστικών κέντρων και σύμφωνα με τις βασικές χρήσεις γης στην άμεση περίμετρο του πάρκου (εμπορικές, κατοικία, βιομηχανικές, κλπ). Η διαθεσιμότητα των χώρων αποτελεί πρωταρχική προϋπόθεση για δημιουργία πάρκων τσέπης στον αστικό ιστό. Το ιδιοκτησιακό καθεστώς, η προσβασιμότητα στον χώρου, η οπτική από και προς τον χώρο, ο φωτισμός και οι σκιάσεις κατά τη διάρκεια της ημέρας, οι κλίσεις του εδάφους, η τρέχουσα κατάσταση από πλευράς καθαριότητας, εγκατάλειψης, υπάρχουσας βλάστησης (κυρίως δένδρων και μεγάλων θάμνων που πρέπει να ενταχθούν στο νέο σχέδιο ανάπλασης), η αρχιτεκτονική των διπλανών κτιρίων και της περιμέτρου, η κατάσταση των πλευρικών τοίχων κτιρίων που βλέπουν προς τον χώρο, τα ερείπια και οι παλαιές κατασκευές μέσα στον χώρο που πρέπει να αφαιρεθούν ή να αξιοποιηθούν και οι ανάγκες των χρηστών και των περιοίκων, είναι μερικές από τις παραμέτρους που λαμβάνονται υπόψη πριν από κάθε εγχείρημα δημιουργίας πάρκου τσέπης. Για να δημιουργηθεί ένα πάρκο τσέπης δεν είναι απαραίτητο να αποτελεί έναν αποκλειστικά «έγκλειστο» χώρο στον αστικό ιστό, από τρείς ή δύο τοίχους….
Οποιοσδήποτε διαθέσιμος ανοικτός χώρος (πρώην παρκινγκ, δομήσιμο ή μη δομήσιμο οικόπεδο, ακάλυπτοι χώροι, και κάθε είδος αστικού κενού και ταράτσες με επαρκή επιφάνεια και στατική επάρκεια) μπορούν να μεταμορφωθούν σε πάρκα τσέπης αλλά και να μεταμορφώσουν την πόλη, τις συνθήκες ζωής και τις αντιστάσεις της σε ακραίες περιβαλλοντικές συνθήκες (υψηλές θερμοκρασίες, πλημμύρες, κλπ).. Μια τεράστια έκταση που συνήθως περνάει απαρατήρητη στον αστικό ιστό, είναι οι εκτεταμένες πλακοστρωμένες και ασφαλτοστρωμένες «δημόσιες» επιφάνειες στην πόλη που είναι κάτι χιλιάδες τετραγωνικά μέτρα και το μόνο που προσφέρουν είναι η συμβολή τους στη θερμική νησίδα πόλης με συσσώρευση της ηλιακής ακτινοβολίας κατά την ημέρα και εκπομπή της στη διάρκεια της νύχτας, μετατρέποντας το αστικό περιβάλλον σε «περιβάλλον δυσφορίας» για τους κατοίκους της. Τέτοιες επιφάνειες θα μπορούσαν να αποτελέσουν ένα «μητρώο ανοικτών χώρων – εν δυνάμει πάρκων τσέπης» αφού εντοπιστούν, οριοθετηθούν, χαρτογραφηθούν και επιλεκτικά «μεταμορφωθούν» σε νησίδες αισθητικής, ευφορίας και περιβαλλοντικής διόρθωσης σε ότι αφορά το μικροκλίμα σε επίπεδο γειτονιάς ή ενός εμποροβιομηχανικού κέντρου της πόλης.
Τα πλεονεκτήματα των Πάρκων Τσέπης Το μεγάλο πλεονέκτημα της δημιουργίας πάρκων τσέπης στον αστικό ιστό, είναι η μεγάλη τους διασπορά γεγονός που εξυπηρετεί αριθμητικά περισσότερους χρήστες σε σχέση με μεγάλης κλίμακας αστικά και υπερτοπικά πάρκα (απόμακρα για χιλιάδες πολίτες) τα οποία χαρακτηρίζονται από χρονοβόρα και δαπανηρή προσέγγιση και χρήση, έλλειψη διαχειριστικών σχεδίων και τακτικής συντήρησης, επάρκεια φύλαξης, η δε εγκατάλειψη προσελκύει καταληψίες από άστεγους, ρύπανση και παραβατικότητα κάθε μορφής φαινόμενα που ενοχλούν και ενίοτε υποβαθμίζουν την ποιότητα ζωής των περιοίκων αντί να την βελτιώνουν και οι οποίοι συστηματικά αποφεύγουν να τα χρησιμοποιούν έστω και για έναν περίπατο. Αντίθετα τα πάρκα τσέπης «διαφοροποιούνται μεταξύ τους» λόγω τοποθεσίας, σύνθεσης και διευκολύνσεων και φέρουν τη δική τους ξεχωριστή ταυτότητα το καθένα. Αναζωογονούν και βελτιώνουν όλο και περισσότερη έκταση αστικού περιβάλλοντος (με περισσότερο πράσινο, ευχάριστο μικροκλίμα, αισθητική, έντονη ανθρώπινη παρουσία) με τεράστια αποδοχή σε επίπεδο γειτονιάς ή οικοδομικού τετραγώνου, φυλάσσονται και συντηρούνται καλύτερα και ευκολότερα με αμεσότερη και περισσότερο αυθόρμητη συμμετοχή των ίδιων των πολιτών και των οικογενειών τους (το αισθάνονται για δικό τους…!!!). Από τη φύση τους (μικρό μέγεθος υπό συνεχή επιτήρηση και παρατήρηση από τους περιοίκους) απωθούν καταληψίες, παραβατικούς, κατασκηνωτές και ανεπιθύμητες παρουσίες που ρυπαίνουν και βανδαλίζουν, ενώ η ίδια τους η ύπαρξή και η δομή προσφέρονται ως οι πλέον κατάλληλες για άμεση καταφυγή για λόγους ασφάλειας (π.χ. στην περίπτωση σεισμού).
Πέραν των ποιοτικών πλεονεκτημάτων από την άποψη της άμεσης προσέγγισης και του μικροπεριβάλλοντος (διάσπαρτων μικροτοπίων στον δομημένο χώρο), θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί με ασφάλεια ότι τα πάρκα τσέπης πλεονεκτούν και ποσοτικά σε σχέση με τα απόμακρα μεγάλης έκτασης μητροπολιτικά πάρκα, λόγω της συνολικής αθροιστικά επιφάνειας που προβάλλουν για σύγκριση. Στις μεγάλες Αμερικανικές και Βρετανικές πόλεις τα ποσοστά αστικών κενών (vacant & derelict lands) μαζί με εγκαταλειμμένες κατασκευές που προφέρονται για αξιοποίηση, κυμαίνονται από 10 έως και 40% του συνολικού δομημένου χώρου μετά από μετρήσεις σε 70 μεγάλες πόλεις. Η διαθεσιμότητα των χώρων εξαρτάται από πολλούς παράγοντες όπως η μετακίνηση πληθυσμών και δραστηριοτήτων προς το κέντρο ή την περιφέρεια, οι νέες πολεοδομικές διευθετήσεις και εφαρμογές, οι αλλαγές χρήσεων γης και ο βαθμός «ελευθερίας» χρήσεων γης λόγω του ιδιοκτησιακού.
Η παρουσία πάρκων τσέπης στην πόλη, πέραν της περιβαλλοντικής και της κοινωνικής τους σημαντικότητας ιδιαίτερα σε πόλεις «πυκνής δόμησης» όπως η Αθήνα και οι περισσότερες πόλεις της χώρας, αποκτά ακόμη μεγαλύτερη σημασία και ρόλους αναβάθμισης της ζωής στην πόλη (περιβαλλοντικούς, πολιτισμικούς, κοινωνικοοικονομικούς, τουριστικούς) όταν από ασύνδετη «διασπορά» χώρων στον αστικό ιστό «ως έχει»…, μετατρέπεται σε «σχεδιασμένο και οργανωμένο δίκτυο» συνδεδεμένων ανοικτών χώρων στο μέτρο του «συνδετικά» εφικτού. Το δίκτυο «κίνησης» των πολιτών στην πόλη ενθαρρύνεται μέσα από «συγκεκριμένους πράσινους συνδέσμους», από επίσημες ανεμπόδιστες διαδρομές (πεζών, ποδηλάτου, αναπηρικών, βρεφικών καροτσιών, κλπ), μαζί με δευτερεύοντα παρακλάδια από «ανεπίσημα αλλά διακριτά αστικά μονοπάτια» και άλλες ενδιαφέρουσες ποιοτικές συνδεσμολογίες (linking qualities) για πεζούς περιηγητές και περιπατητές της πόλης, με χάρτες (guides), σημάνσεις στο πεδίο, γραμμικές φυτεύσεις κατά μήκος, επίπλωση ανοικτού χώρου και ενημερώσεις υπαίθρου…. Το δίκτυα κυκλοφορίας χαράσσονται με τρόπο που συνδέουν όχι μόνο τα πάρκα τσέπης κατά μήκος των διαδρομών αλλά και μεγαλύτερα πάρκα στην πόλη, πλατείες, αρχαιολογικούς χώρους (μικρούς και μεγάλους), τοπόσημα και ιστορικά σημεία αναφοράς και προβολής. Είναι εμφανής επομένως η διαφορά (ποιοτική και ποσοτική) ως προς τα οφέλη, μεταξύ των πάρκων τσέπης και των μεγάλων πάρκων (χωρίς το ένα να αποκλείει το άλλο) και τις αναρίθμητες κεντρικές και περιφερειακές πλατείες, αρχαιολογικούς χώρους και εκτεταμένο αστικό πράσινο (μειωμένης συνήθως χρήσης, πευκώνες, αλσύλλια κλπ), αναπλάσεις που χαρακτηρίζονται από μεγάλες απαιτήσεις και τεράστια κόστη κατασκευής και συντήρησης, σε περιόδους ισχνών προϋπολογισμών, έλλειψης προσωπικού και μέσων. Αντίθετα τα «πάρκα τσέπης» κερδίζουν ως προς την προτίμηση των πολιτών, αποτελούν επεμβάσεις μικρού κόστους, εξελίσσονται σε εστίες αναψυχής γειτονιάς, λειτουργούν ως ζωντανά κοινωνικά κύτταρα, είναι ανοικτά και διαθέσιμα στους πολίτες ολόκληρης της πόλης σε τοπικό και σε μητροπολιτικό επίπεδο. Η αμεσότητα, το αδάπανο, η αίσθηση του «δικού μας», η αναβίωση της γειτονικότητας μεταξύ των πολιτών κάθε ηλικίας και των οικογενειών τους και η επαφή με μια «σταγόνα φύσης» δίπλα στο σπίτι τους, καλλιεργούν τις σχέσεις μεταξύ των πολιτών (π.χ. οικιστές της ίδιας «πολυκατοικίας» συχνά άγνωστους μεταξύ τους), αναδεικνύουν το αίσθημα προστασίας των χώρων αυτών, το χρέος συντήρησης και της παραπέρα βελτίωση και υπερασπισιμότητα τους. Έχει παρατηρηθεί ότι τα πάρκα τσέπης διαχρονικά αναπτύσσουν γύρω τους και μια διαφορετική αστική ζωή, με μικροεπιχειρήσεις, μικροβελτιώσεις υποδομών, και γίνονται πυρήνες για μικροοικονομίες πόλης που μεταμορφώνουν άγνωστες και ασήμαντες γωνιές του αστικού ιστού από «άχαρα περάσματα» σε «ελκυστικά ζωτικά σημεία» για τους πολίτες (με τον χρόνο έχει παρατηρηθεί ότι βελτιώνονται οι αξίες των ακινήτων, αναβιώνουν καταστήματα, η γρήγορη εστίαση, υπηρεσίες πρώτης ανάγκης, το νοικοκύρεμα και η καλαισθησία κτιρίων και χώρων, κινητικότητα που συνδέεται άμεσα και ορατά με την μικρή αλλά σημαντική οικονομική ανάκαμψη κομματιών της πόλης που γνώρισαν εγκατάλειψη και αδιαφορία).
Ο Αμερικανός Αρχιτέκτων Πολεοδόμος Oscar Newman στο βιβλίο του “Defensible space” (ΝΥ 1972), έγραφε: «…όλα τα διαφορετικά στοιχεία που συνθέτουν την έννοια του υπερασπίσιμου χώρου (defensible space) αποσκοπούν σε έναν κοινό σκοπό, σε ένα «περιβάλλον» στο οποίο η υπολανθάνουσα ανάγκη του ανθρώπου να ελέγχει τον χώρο γύρω του και ή αίσθηση της «κοινότητας» ή της «γειτονιάς» μεταφράζονται σε «ευθύνη» για διασφάλιση ενός παραγωγικού, ασφαλούς και καλά συντηρημένου ζωτικού χώρου…!!!!». Ερευνητές επιδημιολόγοι της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Pennsylvania υπό την Διεύθυνση του Δρα Βιοστατιστικής Δρα Charles C. Branas, επί μια δεκαετία συνέκριναν περιοχές με «κενά αδιαμόρφωτα οικόπεδα» (αλάνες) με άλλες που είχαν μικρά πάρκα τσέπης, που διέθεταν νοικοκυρεμένους χώρους με φυτεύσεις και στοιχεία καλλωπισμού και βρήκαν ότι στη δεύτερη περίπτωση, η εγκληματικότητα είχε ελαχιστοποιηθεί σημαντικά, ελαττώθηκαν οι βανδαλισμοί και διαπιστώθηκε μείωση οπλοχρησίας στην πόλη της Φιλαδέλφεια ανάλογη με την ύπαρξη «διαμορφωμένων» πάρκων μικρών ή και μεγαλύτερων ενώ παρατηρήθηκε σημαντική μείωση του στρες μεταξύ των περιοίκων και αύξηση του αριθμού των πολιτών που σκούνται στους ανοικτούς χώρους.
|
|
